Overlast van de eikenprocessierups; we hebben er bijna allemaal mee te maken. Maar we kunnen ook samen de overlast bestrijden; dat is gemakkelijker dan je denkt! Met de overlast die de eikenprocessierups kan veroorzaken, hebben inmiddels veel mensen wel eens kennis gemaakt…
Gelukkig zijn er diverse oplossingen om het ongemak te beperken. Je leest er alles over in dit blog: 9 dingen die je kunt doen tegen de eikenprocessierups.

Wat is de eikenprocessierups?

De eikenprocessierups is in feite een soort nachtvlinder. Hij is vrij onopvallend met bruine voorvleugels en lichtere achtervleugels.
De lichaamslengte is ongeveer veertien tot zeventien millimeter. Vrouwtjes worden iets groter dan de mannetjes.

Zijn bekendheid heeft hij te danken aan de brandhaartjes van de rups. Die kunnen namelijk nogal wat ongemak veroorzaken.
De brandhaartjes worden gebruikt ter verdediging tegen vijanden zoals insectenetende zoogdieren. Als de rupsen of het nest waarin ze zich bevinden of bevonden wordt verstoord, worden de microscopisch kleine brandharen afgeschoten. Dit kan zowel voor mensen als dieren vervelende gevolgen hebben.
De eikenprocessierups werd sinds het begin van de jaren ’90 steeds algemener in België en Nederland. De overlast breidde zich de afgelopen jaren steeds verder uit. In de zomer van 2019 verdriedubbelde het aantal meldingen ten opzichte van voorgaande jaren.

De eikenprocessierups is de afgelopen jaren steeds meer ‘ingeburgerd’ geraakt.
Als je het ongemak van de brandhaartjes wel eens hebt ervaren dan weet je dat je daar best even last van kunt hebben. Gelukkig zijn daar oplossingen voor. Zie daarvoor onze diverse blogs over andere het belang van biodiversiteit.

Tip: Vleermuizenkast ophangen

Wist je dat ook de vleermuis een belangrijk wapen kan zijn in de strijd tegen de eikenprocessierups?
Eerder hadden we het al over diverse vogels die de rupsen eten, maar ook de vleermuis kan dus een bijdrage leveren.
De vlinder die uit de rups voortkomt is namelijk een nachtvlinder, ook wel mot genoemd.
Vleermuizen jagen ook ‘s nachts. En dat is dus winst!
Met het opeten van een vlinder, voorkom je dus heel veel rupsen.

In Nederland komen maar liefst 17 soorten vleermuizen voor. Een aantal gebruikt holle bomen als woonplaats. Maar er zijn ook soorten die zich vestigen in gebouwen. Kieren in muren en daken zijn hiervoor geschikt maar ook spouw ruimtes, de ruimtes achter betimmering, daklijsten of  dubbelwandige schoorstenen.
Ze veroorzaken op zich niet veel overlast.
Vleermuizen zijn zoogdieren die leven van insecten. Met veel vleermuizen in de buurt, kan het dus maar zo zijn dat je een stuk minder last van muggen hebt.

Je kunt ook zelf een plekje creëren voor de vleermuis door een vleermuizenkast op te hangen.

Tip: Geen gif spuiten

Hoe komen we nou toch van het ongemak van de eikenprocessierups af?
Gemeentes hanteren daarvoor diverse methodes.
Waar velen het gelukkig over eens zijn, is dat gif spuiten geen optie is.
Je richt er veel kwaad mee aan voor de rest van de natuur.

Maar ook biologische oplossingen zijn niet zomaar het antwoord.
Zo heeft de Vlinderstichting opgeroepen om te minderen met het gebruik van bacteriepreparaten en aaltjes als bestrijdingsmethode.
Die doden namelijk niet alleen de eikenprocessierups, maar ook andere rupsen van ruim 100 andere soorten die in de eiken leven.
De nevenschade is dus groot.
De rupsen en andere insecten zijn namelijk voedsel voor vleermuizen en (jonge) vogels. Zo wordt ook aan de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups een slag toegebracht.

Ook stichting Natuur en Milieu pleit voor een meer natuurlijke aanpak. Door minder te maaien, inheemse bloemen in te zaaien, nestkasten voor vogels en vleermuizen op te hangen en minder eiken aan te planten, wordt het leefmilieu minder aantrekkelijk voor eikenprocessierupsen en juist gunstiger voor zijn natuurlijke vijanden.

Tip: Vogelparadijs

Vogels zijn belangrijke natuurlijke vijanden bij het in de hand houden van de eikenprocessierups uitbraak. In alle stadia van de ontwikkeling van de eikenprocessierups zijn vogels belangrijk. We kunnen allemaal helpen om van onze omgeving een vogelparadijs te maken en zo de eikenprocessierups in toom te houden.

De laatste jaren is er gelukkig steeds meer onderzoek gedaan naar de eikenprocessierups en naar de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups. Verschillende soorten vogels eten processierupsen in verschillende stadia van de ontwikkeling.

Winterkoninkjes en mezen eten de eitjes van de eikenprocessierups.
De jonge rupsen zonder brandharen worden gegeten door de spreeuw, zwarte mees, glanskop, matkop, boomklever, boomkruiper, grauwe en bonte vliegenvanger, koolmees, pimpelmees, staartmees, heggenmus, winterkoninkje en de koekoek.

Lange tijd was het idee dat vrijwel alleen de koekoek eikenprocessierupsen met brandharen eet. Andere vogels zoals een mezen eten liever andere rupsen zonder die vervelende brandharen. Maar ja, als er heel veel eikenprocessierupsen zijn, dan is de verleiding natuurlijk groot om het te proberen. Pas in 2017 er door onderzoeker Silvia Hellingman voor het eerst een filmpje gemaakt met het bewijs dat ook koolmezen eikenprocessierupsen eten met brandharen. De koolmees pakt de rups, slaat deze een paar keer tegen een tak aan waardoor de brandharen afgeschoten worden en de rups zonder brandharen door de jongen gegeten kan worden. Hebben de koolmezen hun eetpatroon geëvolueerd, of aten koolmezen altijd al eikenprocessierupsen met brandharen, maar was dat simpelweg nog nooit vastgelegd door mensen?

De poppen van de eikenprocessierups worden gegeten door verschillende soorten mezen.

Als een eikenprocessierups nest is aangevreten door vogels kun je dat goed zien. De eikenprocessierups vlinders worden gegeten door mussen, mezen en bijvoorbeeld nachtzwaluwen.

10.000 voedingen voor één koolmezennest!

Nu denk je misschien die paar vogels tegen al die enorme overlast van de eikenprocessierups, dat schiet niet op? Zeker wel! Wel eens een uurtje bij een nestkast met koolmezen gekeken? Je zult zien dat de vogels af- en aanvliegen met insecten, spinnen en  rupsen. Even wat cijfers: Per nest krijg een koolmees 8-10 jongen. Nadat jonge koolmezen uit het ei komen, duurt het ca. 18 dagen voor ze uitvliegen. In deze 18 dagen krijgen de jongen ca. 10.000 voedingen! En de volwassen koolmezen eten in deze periode een zelfde hoeveelheid voedsel. Vogels zijn dus erg belangrijk bij het in de hand houden van plaagdieren als de eikenprocessierips!

Hoe kun je zelf een vogelparadijs maken?

Dat hangt natuurlijk helemaal af van de situatie. Heb je een kleine of grote tuin of een balkon. Wat niet uitmaakt is dat je altijd iets kunt doen!

• nestkasten ophangen: holenbroeders zoals bijvoorbeeld de koolmees/ pimpelmees/ boomklever, boomkruiper en de grauwe vliegenvanger kunnen in de stedelijke omgeving vaak onvoldoende natuurlijke nestgelegenheden vinden. Oude of dode bomen worden in verband met de veiligheid meestal weggehaald. Maar dit zijn juist de bomen waar deze holenbroeders in nestelen. Door zelf nestkasten op te hangen kunnen we deze vogels helpen!
• Heb je een tuin, maak deze dan zo natuurlijk mogelijk. De hele tuin vol leggen met tegels of grind lijkt misschien praktisch, maar is voor vogels totaal oninteressant. Richt liever een deel van de tuin op een natuurlijke manier in. Inheemse struiken bieden nestgelegenheid voor een roodborst en winterkoninkje. Inheemse wilde bloemen kunnen goed in een border staan, of misschien in een deel van het gazon. Struiken en wilde bloemen zorgen ervoor dat verschillende vogels ook in de rest van het jaar voldoende te eten hebben.

Wil je meer tips over hoe je van jouw tuin of balkon een vogelparadijs kunt maken? Kijk dan eens op de website van de vogelbescherming.

We kunnen dus allemaal heel eenvoudig iets doen tegen de overlast van de eikenprocessierups. Maak een vogelparadijs van jouw tuin of balkon!

Tip: wilde bloemen

Wilde bloemen als natuurlijke bestrijding van de eikenprocessierups

Niet alleen vlinders en bijen komen op wilde bloemen af. Ook veel natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups worden aangetrokken door wilde bloemen. Zo zijn wilde bloemen en een bloemenweide een goede manier om de eikenprocessierups op een natuurlijke manier te bestrijden. Zo is biodiversiteit niet alleen nuttig, maar nog mooi ook!

Vaak zie je langs de weg een rij eikenbomen, met daaronder keurig gemaaid gras. Ziet er misschien strak uit, maar er zit ook weinig leven in.
De omgeving van de eikenbomen is niet interessant voor insecten en vogels. Door dit tekort aan biodiversiteit hebben we de ideale situatie gecreëerd voor plaagdieren als de eikenprocessierups om tot een plaag uit te groeien. Er zijn immers bijna geen natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups in deze omgeving.

Wilde bloemen zijn op verschillende manieren effectief tegen de eikenprocessierups. Schermbloemen, trekken sluipwespen, gaasvliegen, lieveheersbeestjes, loopkevers en bijvoorbeeld roofwantsen aan. Deze insecten zijn natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups. Voordat je denkt; ‘dat doe ik maar niet, want ik heb een hekel aan wespen’ sluipwespen lijken misschien wel een beetje op de wespen die ’s zomers op de ranja afkomen, wees gerust, daar heb je geen overlast van. Ze steken niet en zijn ook niet geïnteresseerd in de zoete drankjes op het terras. Voor meer informatie over insecten en de eikenprocessierups, zie ons blog over het insectenhotel.

De insecten en zaden van uitgebloeide bloemen zijn weer voedsel voor verschillende vogels. Ook vogels zijn belangrijke vijanden van de eikenprocessierups. In het volgende blog vind je hier meer informatie over. Maar om daar even op vooruit te lopen; een koolmees eet bijvoorbeeld ook eikenprocessierupsen. In het voorjaar en in de zomer zijn er veel eikenprocessierupsen, maar in de rest van het jaar heeft deze koolmees ook voldoende voedsel nodig. Een gevarieerde natuurlijke omgeving met bijvoorbeeld wilde bloemen zorgt dan voor voedsel en bescherming.

Welke wilde bloemen helpen tegen de eikenprocessierups?

Schermbloemen zoals Fluitenkruid, Duizendblad, Wilde Peen en Pastinaak trekken sluipwespen, gaasvliegen, lieveheersbeestjes, loopkevers en bijvoorbeeld roofwantsen aan.

Er wordt de laatste jaren steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten van wilde bloemen op de overlast van de eikenprocessierups.

Tips voor het zaaien van wilde bloemen tegen de eikenprocessierups:

• Zaai bij voorkeur een inheemse wilde bloemen mengsel. Inheemse bloemen trekken vaak veel meer insecten aan dan uitheemse soorten. Bovendien kunnen uitheemse soorten de inheemse wilde bloemen verdringen, wat natuurlijk niet gewenst is.
• Kijk eerst naar de plek waar je de bloemen wilt zaaien; grondsoort, licht, oppervlakte etc. en bepaal dan welk mengsel je wilt zaaien.
• Bewerk de grond goed voor; gewoon zaad uitstrooien op het gras heeft weinig zin. Vraag aan de leverancier van het zaad hoe je deze het beste kunt inzaaien.
• De bloemenmengsels hoeven niet direct onder de eikenboom gezaaid te worden. Voor veel insecten is het geen probleem om 500 meter te vliegen.

Bijvoorbeeld bij Cruydt Hoeck en De Bolderik kun je inheemse zaden kopen.

Het leuke van wilde bloemen is dat het mooi staat en ook nog eens vlinders en bijen aantrekt. Ook op de website van de vlinderstichting kun je meer informatie vinden over wilde bloemen.

En ook voor bloemen geldt; of je nu een kleine of een grote tuin hebt of een klein balkonnetje. Je kunt altijd een plekje maken voor bloemen.

Zo kunnen we samen werken aan meer biodiversiteit, dat is nuttig, leuk en nog mooi ook!

Tip: Insectenhotel

Insecten zijn enorm belangrijk in het beheersen van plaagdieren als de eikenprocessierups. Naast voeding (nectar) hebben ze ook geschikte nestplekken nodig. Jij kunt ze daar een handje bij helpen!

Hoe dat kan?

Door bijvoorbeeld in de herfst de bladeren onder de struiken te laten liggen. Maar je kunt ze natuurlijk nog meer helpen met een insectenhotel. Hoe luxe wil je het hebben;)

Een insectenhotel kun je kant-en-klaar kopen of zelf maken.
Ieder soort insect heeft weer z’n eigen wensen aan een goede nestgelegenheid. Sommige gebruiken ronde gaten in hout of een holle bamboestengel. Andere houden meer van riet, dennenappels, leem of houtsnippers. Zorg voor variatie, zodat verschillende insectensoorten zich er in thuis voelen. Grote kans dat ook verschillende wilde bijen op jouw insectenhotel afkomen.

Zelf aan de slag met een insectenhotel?

Op de websites van natuurmonumenten en ivn natuureducatie vind je handleidingen om zelf een insectenhotel te maken.

Een insectenhotel kun je zo ingewikkeld maken als je zelf wilt. Maar je kunt het ook heel eenvoudig houden. Boor gaten van verschillende diameter in een stammetje droog hout, gebruik bijvoorbeeld eiken, berken, esdoorn es of beuk. Zet dit stammetje op z’n kant, op een droge en zonnige plaats.

Tip: voorjaarsbloemen

Nu denk je waarschijnlijk; “Help, bloembollen planten tegen de eikenprocessierups?” Jazeker! Eikenprocessierupsen hebben veel vijanden tijdens de verschillende fasen van het leven van de eikenprocessierups.  Verschillende insecten, zoals sluipwespen, lieveheersbeestjes, mieren, gaasvliegen, wantsen etc., maar ook spinnen hebben het op eikenprocessierupsen voorzien.

In het vroege voorjaar zijn er nog weinig bloemen in bloei. Sluipwespen en sluipvliegen leven bijvoorbeeld van het stuifmeel van narcissen en en gaasvliegen van de stuifmeel blauwe druifjes. Deze wespen en vliegen leggen vervolgens hun eitjes op of in de buurt van jonge eikenprocessierupsen. Als de eitjes uitkomen, voeden de larven zich met de jonge eikenprocessierupsen.

Veel van deze wespen en vliegen zijn ook natuurlijke vijanden van andere plaagdieren, zoals bijvoorbeeld luizen. En dat is natuurlijk mooi meegenomen.

Vroeg in het voorjaar de hele tuin in bloei door voorjaarsbollen; hoe leuk is dat! Het leuke van voorjaarsbollen is dat je ze bijna overal kunt planten; in een border of in het gras. Maar je kunt natuurlijk ook je balkon vol zetten met potten voorjaarsbollen!

Kies bij voorkeur voor biologische bloembollen. Deze zijn het meest interessant voor insecten. Kortom, de overlast van de eikenprocessierups, we hebben er bijna allemaal mee te maken. Maar we kunnen ook samen de overlast bestrijden; dat is gemakkelijker en leuker dan je denkt! En met bloeiende voorjaarsbloemen in de buurt wordt het nog mooier ook!

Zie voor meer informatie: vlinderstichting

We beginnen bij de laatste tip in deze serie: ‘verkoelen’. Als je getroffen bent door de jeuk van de eikenprocessierups, dan kun je het beste de rode en geïrriteerde huid verkoelen. Doordat je het verkoelt, lukt het beter om niet te krabben, waardoor het herstel van de huid sneller gaat. Het is zo verleidelijk om aan de jeukende huid te krabben, maar beter is om dit niet te doen.

Heb je last van kriebels door de eikenprocessierups? Volg dan het volgende stappenplan:

a) Huid afspoelen

Zoals je misschien weet ziet de eikenprocessierups er harig uit. Maar de haartjes die je ziet zijn niet de brandhaartjes die de irritatie veroorzaken. Op de rug zitten ook de brandhaartjes, die de jeuk veroorzaken. Deze zijn alleen met een vergrootglas te zien. Dit maakt het ook meteen zo lastig, je voelt irritatie, maar je ziet niets, behalve op een gegeven moment de rode uitslag.

Spoel de getroffen huid overvloedig af met lauwwarm water om de brandhaartjes te verwijderen. Vaak kan het verstandig zijn om te douchen en de haren goed te wassen. Pas op dat je de haartjes niet in je ogen krijgt.

b) Verwijder brandharen met plakband

Je kunt eventuele overgebleven (onzichtbare) brandhaartjes verwijderen met een stukje breed plakband. Dat kan heel eenvoudig door een stukje plakband op de plek te plakken en er weer af te trekken. Dit kun je met een nieuw stuk plakband een aantal keer herhalen.

c) Niet krabben

Hoe lastig het ook is bij jeuk en irritatie; niet over de huid wrijven of krabben. Dat maakt de jeuk alleen maar erger.

Neem bij ernstige klachten contact op met je huisarts. Zeker als je de brandhaartjes in de ogen of keel gekregen hebt is het verstandig om de huisarts te raadplegen.

d) Verkoelen; Insmeren met Ourganixx eikenprocessierups lotion

Smeer je rode en branderige huis in met Ourganixx eikenprocessierups lotion. En geniet van het gevoel van een  koel zwembad. Pas op dat je de lotion niet in de buurt smeert van ogen, mond of opengekrabde wondjes!

e) Kleding wassen

Was deze kleding waar de brandhaartjes mogelijk in zitten goed op 60 graden. (of welke temperatuur het wasvoorschrift aangeeft). Als het mogelijk is kun je het beste de kleding op minimaal 60 graden wassen, omdat bij 60 graden de eiwitten in de brandhaartjes veranderen en de haartjes niet meer jeuken. Ontdek je de eikenprocessierups jeuk pas ’s ochtends, vergeet dan ook niet om ook het beddengoed te wassen.

Ben je wezen kamperen, spoel de tent dan goed af. Zorg er ook voor dat er binnen in de tent geen haartjes meer kunnen zitten. Was of stoom de slaapzakken, zodat je de volgende keer weer veilig kun gaan kamperen.

Föhnen? Niet doen!

Soms wordt geadviseerd om de getroffen huid te föhnen. De bultjes op je huid ontstaan als reactie op de lichaamsvreemde eiwitten uit de brandhaartjes.  Het idee achter föhnen is dat de structuur van de eiwitten van de brandharen verandert bij temperaturen boven de 60 graden. En je huid dus minder geïrriteerd reageert. Als je al uitslag hebt, dan helpt föhnen dus sowieso niet meer. Maar ook voordat je bultjes hebt is het onverstandig om te föhnen. Je moet namelijk zo lang en zo heet föhnen, dat het risico groot is dat je de huid verbrand. Een verbrande huid maakt het herstel nog lastiger. Voor zover ons bekend is er geen wetenschappelijk onderzoek die aangeeft dat föhnen effectief is.